Er is nog ruimte voor ontwikkeling

Op het nieuws hoorde ik dat een kindje uit de straat van de explosie in Den Haag aan haar ouders vroeg of de Russen waren binnengevallen. Daar schrok ik wel erg van. Als kind opgegroeid in de jaren ’60 dacht ik dat oorlog iets van voorbije tijden was. De evolutie van de mensheid zag ik graag als een alsmaar toenemende beschaving en gevoeligheid, waarin mensen leren in vrede met elkaar te leven, hulpbronnen eerlijk delen en een geestelijke ontwikkeling doormaken waarin kunst, meditatie en vrijheid een sleutelrol spelen. Dit wil ik nog steeds geloven, maar het wordt niet makkelijk gemaakt.

De belofte
Het is alweer vijfentwintig jaar geleden dat de Dalai Lama Ethiek voor het nieuwe millennium schreef. De twintigste eeuw kenmerkte zich door oorlog en de eenentwintigste zou de eeuw van de dialoog worden. Mooie, hoopvolle woorden, gedragen door de val van de muur, het openen van China en het optimisme van de jaren negentig dat alles beter zou worden na dat futuristisch klinkende jaar 2000. We hadden geen idee van 9/11, bankencrisis, IS, rechts-populistische blonde kuiven, Brexit, Oekraïne en Gaza, Gaza, Gaza. Het doet je hart breken.
 
Het gevaar
Het is waarschijnlijk goed om niet naïef te zijn en rekening te houden met de mogelijkheid dat er ooit een oorlog zou kunnen komen en alles doen om dat te vermijden. Door het grove geschut dat sommige zogenaamde leiders inzetten om hun zin door te drijven moeten we natuurlijk niet gaan denken dat oorlog een acceptabele wijze van interactie zou zijn. Waar wapens en soldaten zich gaan opstapelen, zijn er vroeg of laat altijd mensen die in de verleiding komen ze te gaan gebruiken. Altijd met catastrofale gevolgen voor onschuldigen. 
 
Vicieuze cirkel
Iemand vroeg me tijdens het laatste weekend in Huissen of het boeddhisme nog iets hoopvols hierover te melden had. Helaas is de Age of Aquarius geen boeddhistisch begrip. Integendeel, zij spreken over de Kaliyuga, een tijd waarin de intelligentie afneemt en het grofstoffelijke steeds belangrijker wordt. Een inzicht dat vraagt om onthechting van samsara, of wel het ‘in een kringetje ronddraaien’, een toestand waarin het streven naar geluk telkens weer met frustratie en lijden gepaard gaat. De weg naar geestelijke bevrijding begint met onthechting van datgene dat verbinding in de weg staat. 
 
Onderlinge verbondenheid
Ieder weekend en retraite vertellen mensen me dat wat voor hen het belangrijkste is in het leven, ‘waar het echt om gaat’, verbinding is. Verbinding met zichzelf, met anderen, met de natuur. Dit is natuurlijk niet verwonderlijk. We bestaan niet op onszelf. We kunnen niet overleven zonder anderen en definiëren onszelf in relatie tot anderen. Waar sommigen in deze wereld Ubuntu aanhangen, een Xhosa-term die wordt gedefinieerd als ‘ik ben omdat jij bent’ of ‘ik ben omdat wij zijn’, of Mitakuya Oyas'in, 'we zijn allemaal relaties' zoals de Lakota-indianen zeggen, zijn er meer die geloven in winnaars en verliezers. Waar de een de dualiteit overstijgt in een alomvattend wij, blijft de ander steken in een wij versus zij. 
 
Hand in eigen boezem
Als ik de hand in eigen boezem steek, dan ben ik overtuigd van de waarheid dat wij allemaal intiem verbonden zijn en toch ook niet geheel vrij van het wij tegenover zij. Het zit er stevig ingebakken: ‘Ik een beetje meer dan jij.’ ‘Eerst ik dan jij.’ ‘Ik heb gelijk, jij niet.’ ‘Wij zijn de beste, het belangrijkste, de eerste’. Er is het speelse ‘Hup Holland Hup’ en ook het minder speelse, misschien wel een diepgewortelde overlevingsdrang. Als ik dan toch ergens nog die groei van intelligentie en beschaving wil zien, dan moet ik daar bij mijzelf mee beginnen. Dan begin ik met het opmerken en gewaarworden van de gelaagdheden, de driften, de lelijke en de nobele gedachten, de eigen behoeften en de vraag of ik dat inderdaad wel zo nodig heb. Ik zie het kleine van nemen en het grote van ontvangen, het fijne van geven en het mooie van genieten van wat er al is. 
 
Onbevooroordeeld leren kijken
Werken met je geest is niet het ontkennen van je behoeften, je ontzeggen waar je naar verlangt of het volgen van deze of gene regel. Wel is dit het vertrouwd raken met al die gelaagdheden, het zien hoe je houdingen en aspiraties zich in je acties vertalen, het herkennen van de consequenties van je keuzen, en het zien van je vrijheid en eigen verantwoordelijkheid daarin. Dat is een hele klus, 24/7. Het gaat maar door en er is eindeloos veel te leren. Maar dat is het spannende ook. Het inzicht laat je zien waar de ruimte is, waar je jezelf of anderen vastzet, waar je verbindingen zelf doorsnijdt en hoe eenzaam of bevredigend het kan zijn om je eigen zin door te zetten.
 
Ruimte, inzicht en verbinding
In de serie Ruimte, inzicht & verbinding gaan we samen onderzoeken hoe we aanwezig zijn. Wat zijn je drijfveren? Hoe sta je in de wereld? Waar vind je de ruimte om jezelf te ontplooien? Wanneer sluit je je af en wanneer open je je? Heb je daar controle over of reageer je enkel op wat je overkomt? Inzicht vinden we door naar binnen te kijken en zien hoe onze geest werkt. Alles wat we ervaren wordt gemedieerd door onze geest. Het is dus geen luxe deze goed te leren kennen. Zelfkennis is de motor van de beschaving en daar is zeker nog ruimte voor ontwikkeling.