Mediteren met visie

Door te mediteren met een heldere visie en deze in actie toe te passen, begeef je je op de fundamentele weg van groei en transformatie. 

Een heldere blik op je ervaring
Meditatie is iets wat je zelf moet doen om te ervaren wat het is, maar het is ook iets dat vraagt om diepe reflectie. Zonder heldere visie op wat de geest is en de integratie van je inzichten in het dagelijks leven, kun je makkelijk vastlopen. Allereerst is het daarom goed om je voor jezelf af te vragen waarom je mediteert en wat je ermee probeert te bereiken. Je motivatie en intentie geven richting aan je geest. 

Stil zitten
De meeste mensen hebben bij meditatie de associatie van tot rust komen. Je gaat stil zitten met een rechte rug, soms zelfs wat onhandig op de grond. Dan volg je niet zoals gebruikelijk je gedachten, maar let je op je ademhaling om niet afgeleid te raken. Je doet je ogen dicht, ontspant en dan probeer je tot rust te komen. Over het algemeen valt dit nog lang niet mee, maar gaat dit beter als je een weekend uittrekt of bijvoorbeeld een tiendagen retraite doet. Als je dan weer thuiskomt en het gewone leven neemt zijn loop weer, dan is het allemaal toch weer een stuk lastiger om de inspiratie en de discipline vast te houden.

Telkens weer opnieuw beginnen
Meer dan veertig jaar geleden ben ik ook zo begonnen. Heerlijk jezelf gunnen om even een tijdje stil te zitten en niets te hoeven. Er kwam meer rust, ontspanning en ik voelde dat ik iets ontdekt had waardoor ik het hectische leven beter aan kon. Na een paar jaar begon ik echter toch wat onbevredigd te raken. Telkens als ik ging zitten moest ik weer opnieuw beginnen. Nu had ik wel gelezen dat je als meditator de beginnersgeest moest bewaren of opnieuw ontwikkelen, maar in mijn geval kreeg het toch iets moedeloos. Waar was ik mee bezig? Ik had het gevoel dat ik niet echt verder kwam. En met verder bedoel ik dan, dat de stilte zich zou verdiepen of dat die enkele ervaring van een gevoel van gelukzaligheid vaker zou optreden of meer aanblijven, of anders dat ik gewoon minder last van mijn gedachten zou hebben. Dit bleek echter niet het geval en het gevoel dat het zich een bepaalde richting op ontwikkelde, raakte ik kwijt. Gewoon maar gaan zitten en wachten totdat ik op een dag verlicht zou raken, ging het niet worden.

De fundamentele weg
Dit veranderde pas toen ik serieus bij Tibetaanse meesters in de leer ging en met name toen ik onderricht ontving in wat genoemd wordt grond, pad en vrucht of resultaat. Met grond wordt bedoeld de basis of het fundament waarop je mediteert. Normaal vragen we ons dit niet af. Je gaat zitten en probeert te mediteren. In eerste instantie wordt de vraag wie er mediteert beantwoord met ‘ik natuurlijk’. Als je echter meer ervaring krijgt in meditatie, dan is dit geen vanzelfsprekend antwoord meer. ‘Ik’ is dan juist datgene wat je uit de meditatie haalt! 

In de eerste fase is meditatie iets wat je doet
Als je begint met meditatie, neem je een bepaalde houding aan en gaat bijvoorbeeld op je ademhaling of een mantra letten. Je bent dan ‘aan het mediteren’. Je doet iets.

In de tweede fase wordt meditatie iets wat je laat
Na een tijdje oefenen kom je erachter dat je telkens weer wordt afgeleid door gedachten, emoties, sensaties en zintuiglijke waarnemingen. Meditatie wordt nu vooral een loslaten, een niet-grijpen naar gedachten, gevoelens, sensaties en waarnemingen. Je laat dingen komen, merkt ze op en je laat ze weer gaan. Je ‘doet’ er niets mee. In de moderne mindfulness-cursussen heeft men het dan vooral over een beweging maken van onze gebruikelijke doe-modus naar de zogenaamde zijn-modus.

In de derde fase wordt meditatie iets wat je bent
Als je de beoefening van meditatie een serieuze kans geeft, ontdek je in de derde fase dat het niet iets is wat je doet of wat je laat, maar wat je bent. Meditatie wordt rusten in je ware, oorspronkelijke natuur. Je hebt ervaren dat er onder al je gedachten, concepten, gewoonten en aangeleerde houdingen een meer authentieke staat van zijn schuilt, waar je de ervaring kan hebben dat je daar 'thuiskomt'. Het paradoxale is dat, doordat er niet iets speciaals te doen of te laten is, je de voorwaarde schept dat je hele doen en laten meditatie kan worden.

Gewaarzijn is het fundament
De sleutel voor het nemen van meditatie als basis ligt in het gewaarzijn. Het fundament of de grond van meditatie is niet het ‘gevoel van ‘ik’, met zijn persoonlijke geschiedenis en beperkingen, maar het gewaarzijn dat dit gevoel van ik opmerkt en gewaar is. Net zoals de hemel eindeloos groter en ruimer is dan de wolken die in de ruimte ontstaan en er weer in oplossen, zo is de ruimte van het gewaarzijn eindeloos groter dan de wolken van gedachten en gevoelens die erin ontstaan, verwijlen en weer oplossen. In plaats van te grijpen naar het gevoel van ik en ons te fixeren en te identificeren met gedachten, gevoelens, sensaties en waarnemingen, rusten we in de ruimtelijkheid van het gewaarzijn, de meest innerlijke essentie van onze geest.

Meditatie met visie en actie werpt vruchten af
Het cruciale onderscheid dat we leren te maken is tussen hoe de geest aan ons verschijnt - in de vorm van gedachten en emoties - en de essentie van het gewaarzijn, dat we niet kunnen zien of vastpakken, maar niettemin onze aanwezigheid is. Dit innerlijk fundament, ook wel grond genoemd, is inherent goed, vredig, helder, liefdevol en vrij. Dat is de visie die de meditatie inspireert, motiveert en daarmee richting geeft. Wanneer we gaan zien hoe we onszelf tegenhouden en dwarszitten, gaan we ook zien wat we zelf in de hand hebben en wat niet. We gaan leren onderscheid maken tussen hoe het is en hoe we omgaan met hoe het is. Meditatie is niet alleen maar tot rust komen, het is ook wakker worden!  Daar waar we helder zien, ontwikkelen we wijsheid, en daar waar we vastlopen compassie. Wijsheid en compassie gaan hand in hand met gewaarzijn.

Stilzitten is de eerste stap
Stilzitten, je ogen dichtdoen en op je ademhaling letten kunnen een eerste stap zijn op het pad van meditatie, maar vroeg of laat kom je daar een beetje in vast te zitten als je niets doet aan reflectie en integratie. Door middel van reflectie onderzoek je wat waar is en wat echt en hoe je jezelf voor de gek houdt en vast zit in gewoonten. Wat je integreert is de rust, ruimte, helderheid en compassie van het meditatief gewaarzijn in je dagelijks leven. Je leert zo te kijken vanuit begrip, medeleven en liefde naar al die lastige, moeilijke en pijnlijke dingen in het leven, met het inzicht dat een gezonde verwerking van weerstand, crisis en tegenslag de weg is naar meer vrede, vrijheid en welzijn. 

Reflectie verheldert de visie
Reflecties op zingeving, vergankelijkheid, onderlinge verbondenheid, de wijze waarop ons ‘ik’ wel of niet bestaat, veerkracht na crisis, vrijheid, of de Vier Onmetelijke Kwaliteiten van een ruimhartige geest zijn allemaal verschillende thema’s die bijdragen bij aan de visie die je meditatie dieper kan motiveren en inspireren.  Het inzicht hierin draagt bij aan je vermogen gedachten en emoties te doorsnijden en los te laten, zodat we thuis kunnen komen in een innerlijk welzijn, dat niet afhankelijk is van de uiterlijke en veranderlijke omstandigheden van ons leven. Door deze visie kritisch te beproeven en in de praktijk van het leven van alle dag te testen en te integreren raak je meer en meer vertrouwd met het proces van meditatie. Meditatie is dan geen ‘big deal’ meer, maar een eenvoudig zijn zoals je bent, de uitdrukking van de meest fundamentele staat van zijn van wie je werkelijk bent.