Waarom Retraite doen

De omstandigheden hebben we niet in de hand, wel hoe we met de omstandigheden omgaan.

Waarom een retraite doen?
Voortdurend worden we geleefd door de omstandigheden. Wel of niet druk op het werk. Het gezin vraagt aandacht. Ontwikkelingen in de maatschappij of wereldpolitiek die ons verontrusten. In reactie op deze uiterlijke omstandigheden zijn er ook nog de innerlijke omstandigheden van onze gevoelens en gedachten, die ons in een voortdurende greep houden. Om daarvan vrij te worden, kan het goed zijn om af en toe een retraite te doen. Een retraite is een investering voor het dagelijks leven. Je merkt dat je in jezelf iets ontwikkelt waar je altijd op kan terugvallen. We leven in een tijd waarin die veerkracht geen overbodige luxe is, maar essentieel voor onze geestelijke gezondheid.

Grenzen stellen
Het Tibetaanse woord voor retraite is ‘tsam’. Dit betekent grens. Wanneer je retraite gaat doen, trek je een grens. Allereerst een uiterlijke grens. Je gaat bijvoorbeeld naar een bijzondere plek. Door je vertrouwde woonomgeving te verlaten is het halve werk al gedaan, wordt wel gezegd. Je zegt dan, gedurende deze retraite blijf ik binnen de uiterlijke grenzen van mijn retraiteplek. Vervolgens trek je de nog belangrijker innerlijke grens. Je neemt je voor je niet af te laten leiden en mee te laten slepen door allerlei gedachten en gevoelens, maar je blijft zonder te oordelen geaard in aanwezig zijn. Zenmeester Suzuki Roshi zei: ‘Regels zijn er om je te bevrijden’. 

Het innerlijk werk
Het fijne van een retraite is dat je even niet wordt afgeleid door de dagelijkse beslommeringen, maar je helemaal kan concentreren op het innerlijke werk. Om te beginnen kun je dan je gedachten en gevoelens tot rust laten komen. Je hoeft niet te denken ‘ik moet nog dit doen’ of ‘ik moet nog dat doen’. Nee, je hoeft even helemaal niets en kunt gewoon zijn. Dat is een goede conditie om je geest te onderzoeken en te kijken hoe je ervoor staat. We hebben dan de mogelijkheid geschapen om onze aandacht naar binnen te keren.

Niet grijpen, niet fixeren
Wat we dan ontdekken is dat waar we rust zochten allerlei gedachten en gevoelens naar boven komen. Die drukken we niet weg, maar laten we gewoon komen. Ze mogen er zijn en mogen ook weer gaan. We hebben de gelegenheid geschapen dat we daar ook even niets mee hoeven doen. We grijpen er niet naar en we fixeren ons nergens op. We geven alles wat opkomt ruimte. Omdat we geen gedachten of emoties voeden met verhaallijnen scheppen we de omstandigheid dat ze vanzelf tot rust kunnen komen.

Kijken naar wie er kijkt
Nu de golven van gedachten minder heftig en dwingend worden, worden we minder meegesleept in de verhaallijnen over heden, verleden en toekomst. Er ontstaat de mogelijkheid om meer aanwezig te zijn. Open. Als we dan onze blik nog iets naar binnen keren, en kijken naar wie er kijkt, dan worden we ons gewaar van ons gewaarzijn. Dit is een sleutelmoment in de meditatie.

Rust, beweging en gewaarzijn
Er is de beweging van onze geest en er is de stilte. Naast beweging en rust is er echter een derde aspect, het gewaarzijn, dat opmerkt of er wel of geen gedachten zijn, of er wel of geen rust is. Als we ons blijven fixeren op stilte, op geen gedachten hebben, dan blijven we onze geest manipuleren. We hebben een voorkeur voor stilte ten opzichte van de beweging van die vermoeiende gedachten. Deze voorkeur houdt echter op een subtiele manier de beweging ingang. Zo komen we niet tot diepere rust.

Gewaar van gewaarzijn
De stabiele rust van het gewaar zijn van gewaarzijn is rust die niet verstoord wordt door gedachten, omdat we niet gefixeerd zijn of grijpen naar de stilte. Gedachten horen er nou eenmaal bij. Ze zijn de energie van onze geest. Net als wolken in de lucht ontstaan en er weer in oplossen, zo ontstaan gedachten in onze geest en lossen er weer in op. Of we willen of niet, vroeg of laat komen er weer gedachten. Dat is niet erg, dat is juist een hele mooie kwaliteit van de geest. We willen alleen niet geleefd worden door onze emoties en gedachten. We willen kunnen denken als een behulpzaam instrument en kunnen voelen als een verrijking van ons leven in plaats van te lijden onder onze gedachten en emoties. Gewaarworden van gewaarzijn is een subtiel proces. Meestal ontdek je dit soort inzicht pas als je een tijdje serieus en consistent aan het beoefenen bent en met name als een je een periode van retraite doet.

Vertrouwd raken met beoefening zijn
Een retraite kan je echt helpen om een sprong in je beoefening te maken. Het is een verdiepingskatalysator. Dit is heel inspirerend. Je realiseert je dat je beoefening effect heeft. Op die manier maak je de beoefening eigen. Het is niet meer dat meditatie iets is wat je leert of uitprobeert. Het is niet meer iets wat je doet, maar waar je intiem mee verbonden bent. Je realiseert je dat het niet om iets uiterlijks gaat, zoals stilzitten in een bepaalde houding. Je gaat beseffen dat het iets wezenlijks is. Het raakt je kern. Natuurlijk zijn wie je bent. Daar gaat het om. Thuiskomen in je basis, zodat je niet meegesleept wordt door de waan van de dag.

Vrij van omstandigheden
Om jezelf te vinden moet je jezelf eerst tegenkomen. Die ontmoeting is soms even schrikken, wellicht ongemakkelijk. Naast fijne gevoelens van rust, thuiskomen, liefde of gelukzaligheid kan er ook onrust, schuld, schaamte, verveling, boosheid of wat dan ook opkomen. Op die momenten is het goed om de innerlijke grens van de retraite te herinneren en niet hierin mee te gaan. Het is een training in helder onderscheidend vermogen. Vriendelijkheid, liefde en compassie zijn dan het antwoord om acceptatie en diepe ontspanning te vinden. Die herkenning is een aha-moment. Het geeft vertrouwen waardoor hoe je je voelt minder afhankelijk wordt van de omstandigheden, zowel de uiterlijke als ook de innerlijke. De omstandigheden veranderen telkens weer, die heb je niet altijd in de hand, maar door gewaar te zijn van gewaarzijn, zelf-gewaar, heb je een stabiele basis in jezelf gevonden die altijd betrouwbaar is; de essentie van aanwezig zijn, fysiek, sociaal, psychisch en spiritueel.

Hou het levend
Zo kan het gebeuren dat je het gevoel hebt dat je gedurende de retraite echt ergens doorheen bent gegaan. Je voelt je misschien lichter, meer verstild, dichter bij jezelf of ten diepste voldaan. Schudt dat niet zomaar van je af als je weer thuiskomt, maar hou de inspiratie levend en ga in vertrouwen weer een stukje vrijer door het leven.